Πέμπτη 21 Αυγούστου 2014

Όλα για την Αργεντινή σε τρεις αναρτήσεις - Stavros Mavroudeas Blog





Η πιο ενδελεχής παρουσίασει του πρόσφατου ζητήματος της Αργεντινής από τον Σταύρο Μαυρουδέα (πηγή)

Η ανάλυση μέσω των ταξινομικών και εννοιλογικών σχημάτων του Μαρξισμού, αλλά είναι πλήρης χωρίς ωραιοποιήσεις και ευκολίες

Οι τρεις αναρτήσεις εδώ

Πρώτη Ανάρτηση

Δεύτερη Ανάρτηση

Τρίτη Ανάρτηση

Παρασκευή 15 Αυγούστου 2014

H παγκόσμια κοινωνία του αποτρόπαιου θεάματος: ΙΣΙΛ και η "εξυπνη" Ισλαμιστική Μιντιακή Διεθνής


Το άρθρο που ακολουθεί, γραμμένο από ένα καθηγητή Θεολογίας (!) εξετάζει το φαινόμενο του Ισλαμικού Στρατού για το Ιρακ και Λεβάντε, όχι από τη συνήθη γεωπολιτική ματιά , αλλά ως ένα ακραίο σύμπτωμα της "Κοινωνίας του  Θεάματος". Ο αρθρογράφος προχωρά ένα βήμα παραπάνω το ΙΣΙΛ ανήκει στη γεναολογία του υπερρεαλισtικού Situationism. 
What is happening today in the Middle East – and the strange, deer-in-the-headlights response of Western elites – seems in many ways to be a fulfillment of the predictions of French cultural theorist and political activist Guy Debord, author of The Society of the Spectacle (1967).
Writing during the upheavals in America and Europe in the late 1960s, DeBord proclaimed:
“In societies where modern conditions of production prevail, all of life presents itself as an immense accumulation of spectacle. . . . The images detached from every aspect of life fuse in a common stream in which the unity of this life can no longer be reestablished.”
DeBord wrote at a time when Marshall McLuhan’s infamous dictum that “the medium is the message” was becoming both hip wisdom and futurist dogma, not to mention a first article of the catechism of the new field of communication theory.
“Reality considered partially unfolds, in its own general unity, as a pseudo-world apart,” DeBord further argued, anticipating Baudillard’s more famous notion of the hyperreal.  “The specialization of images of the world is completed in the world of the autonomous image, where the liar has lied to himself. The spectacle in general, as the concrete inversion of life, is the autonomous movement of the non-living.”
DeBord, an exceptionally creative, revisionist Marxist, who is better known for his theory of street politics adopted by the Occupy movement than his trenchant analysis of how economic production and social relations are sublated into the fluff of pure signifiers under late capitalism, differed significantly from Baudrillard, the jaded and detached revolutionary manqué.
Following the tenets of the later Frankfurt School and its realization that the mediafication of modern industrial society fostered a mass hypnosis conflating freedom with voyeuristic pleasure (what Herbert Marcuse dubbed “repressive desublimation”), Debord sought to transform its theory into radical praxis.
The critical praxis of such theory is empowered by the “revolutionary” act of transgressing and transmuting the  “spectacle”, so that is no longer merely “specular” – i.e., reflective of what Lacanian psychoanalysis would regard as an impossible object of desire.
It becomes instead a “spectacular” subversion of the norms and signifying relationships of media-dominated social relations through their active inversion, a method promoted by DeBord’s own cadres of grass roots revolutionaries named the Situationist International and given the name “culture jamming” by the Bay Area underground band Negativland in the 1970s.
Culture jamming, in essence, consists in the capture of the apparatus of image-production from the society of the spectacle and turning it against itself for the sake of cognitive shock, while using it as an instrument of political provocation and the wresting of tangible forms of power.
Moreover, culture jamming only succeeds when by the very magnitude of its originality and outrage it penetrates the narcissistic casing of the self-absorbed cultural consumer and manages to mobilize their newfound passion toact in a totally committed, if not necessarily critically conscious, manner.
Culture jamming reveals the emptiness of all commodified politics and religion, even though it runs the risk at the same time of alchemizing consumerist zombies into relentless and reckless zealots.

Jihad Jamming
Although one does not easily admit to it, the current masters of culture jamming happen to be ISIS, the now all-too-familiar acronym for the appallingly ascendant band of ultra-nasty and über-ruthless jihadists that in a relatively short time frame have alternately referred to themselves as the Islamic State in Syria and Iraq (ISIS), the Islamic State in Syria and the Levant (ISIL), and most recently simply the Islamic State (IS).
Compared with al-Qaeda, which has always tended to be secretive and abstruse in its messaging, perhaps in order to communicate to operatives while confounding intelligence specialists, ISIS has leveraged the global reach of social media to make its profile and presence stunningly inescapable.
And it has done so in a truly grisly and unspeakable manner.   Videos broadcast on Twitter, the social media of choice for ISIS, have shown victims crucified and beheaded, mass executions of both soldiers and civilians forced to lie down in pits before they are mowed down by machine gun fire, and even severed heads in steaming pots.
Even the Nazis at the height of their genocidal mania or the Cambodian Khmer Rouge in the 1970s were not capable of such atrocities.  Or, even if they were capable, these murderous maniacs of yesteryear preferred not to record their brutality for an incredulous global audience, as if there were little qualitative difference between scenes of wholesale torture and beheadings and posting pictures of your grandchildren with Mickey Mouse and Goofy at Disney World.
Individual jihadis have even gone so far as to intersperse their own smart phone versions of gore and mayhem with selfies glorifying half-naked, militant, muscular manhood, as though they were creating a new kind of reality show for international viewers, a monstrous hybrid perhaps of “American Horror Story” and “The Bachelor.”
One can of course denounce these unprecedented and seemingly insouciant horrors as crimes against humanity and as perhaps the Muslim version of an “abomination of desolation,” or simply as the darkest draught of digital narcissism the world has ever imbibed.  But that is exactly the point ISIS is trying to make.
Al Qaeda, from which ISIS split, was in its own weird way a totally ingrown Islamist enterprise.   Its focus was on fostering its own tight-knit “family business” that only went public at certain strategic times to rattle the West, while flouting the jihadist orthodoxy in place since the days of its founder Sayyid Qutb that Islamic fighters should concentrate on attacking the “near enemy” that was local secular regimes rather than the “far enemy,’ American financial and military might.
If one reads the writings of Osama bin Laden, readily available in English, one gets the strong impression that he was less interested in subverting the West than in scaring it off from its investments and military involvement in the Middle East.
The toppling of the twin towers of the World Trade Center on September 11, 2001 was most likely meant to cow the United States with the twin strategic aim of waking Americans out of their globalist neo-liberal slumber and disabusing them of the illusion that secular democracy was on the march everywhere and invincibly since the collapse of the Soviet Union in 1991.
Of course, it had the opposite effect, something for which Bin Laden was routinely denounced by other jihadists.

Caliphate Rising
Although bin Laden called himself the “caliph,” the idea of re-inventing an actual territorial caliphate, as ISIS as done, did not seem to be a major priority.  ISIS, on the other hand, by grabbing significant amount of territory that transcends national boundaries and proclaiming a visible caliphate has actually done something which few secular academic analysts of Islam recognize it for what it is.
The swift seizure of sufficient open land, cities, and town to make the notion of an actual transnational Islamic state plausible constitutes a symbolic coup with the very real potential to mobilize the global, eschatological aspirations of deracinated Muslims – especially young Muslims – around the world.    Moral distinctions and niceties become irrelevant when what has always been most sacred to devout Muslims suddenly “reappears” in history.
The return of the caliphate, abolished by the defeated Turks in 1924, inspires much the same fervor for devout Muslims as the formation of the state of Israel did for Jews, not to mention Christian Zionists, in 1948.
Thus the present and future power of ISIS resides exactly in what DeBord foresaw as the solution for what he envisioned as a new Marxist internationale in the 1960s – the creation of a mobilizing spectacle for current revolutionaries by turning the previously inert, lifeless, and purely “specular” ideology behind the popular consumption of religious and political images upside down and forcing it to come to life by streaming its master signifiers in a dramatic, if not repugnant way, to a beguiled and bewitched planetary populace.
Abu Bakr al-Baghdadi, the leader of ISIS, is to the Al-Qaida organization what DeBord in his time was to the French Communist party.  The leadership role of the Situationist International in manipulating and staging the now epicl’eventment (“the event”) of May 1968, when France was suddenly and unexpected turned upside down and seemed with its unexpected alliance of students and workers on the verge of its third, real revolution can be compared to what ISIS has done in recent weeks.
The difference is that in the end the events of May ’68 remained only a “spectacle.”  Although it shook all of Europe and to a certain extent America, everything reverted immediately to the status quo.  That is not likely to happen in Iraq.

Islamist Situationism
The similarities between the new ISIS’ strategic thrust and situationism can be found in a significant document virtually unknown in the West and authored in the middle of the last decade by the new jihadists’ own “Debord”, a Saudi named Abu Bakr Naji.
Entitled The Management of Savagery: The Most Critical Stage Through Which the Umma Will Passthe monograph has been compared to popular Western texts in management philosophy and organizational theory.   According to various sources in the intelligence community, it is most likely the most important book next to the Qur’an for ISIS’ generals.
But The Management of Savagery is not merely about how to make jihad more effective and efficient through a ruthlessness for which we have already seen profound evidence on the battlefields.   It is also about what may be called a communications theory of global religious revolution.
One of the main theses of the work is that military power of the West and the “subservience” of Islamic believers to the ideals of secular democracy and nationalism is maintained through what it calls an illusory “media halo” that must be countered.
Abu Bakr Naji writes: “the first goal” of global jihad should be to “destroy a large part of the respect for America and spread confidence in the souls of Muslims by means of “reveal[ing] the deceptive media to be a power without force.”
The key is to turn the power of media (the “spectacle”) into a visible and victorious “revolutionary” force, although in the case of jihadism, as opposed to Marxist situationsim, it is not the force of history but the force of God.
The goal is to make this force visible in a manner that does not matter so much from a long-range, strategic military vantage point as from an immediate, highly motivating theatrical and convincing act of supreme symbolic value.
One could argue, though at this point it is merely conjecture, that ISIS’s seemingly mindless cruelty has been calculated to terrorize its armed adversaries (as it certainly did with Maliki’s troops) as well as its supporting populations into a quick victory with minimal resistance.  Certainly that was the tactic of the Mongols when they swept across the Muslim world in what is remembered as the great “catastrophe” of the thirteenth century.
Unless America’s laser-guided bombs can eviscerate ISIS, which is most unlikely, what is now called the jihadist “terrorist army” is likely in the not-so-remote future to bring a similar “spectacle” to a theater near you.  Indeed, the group’s own spokespersons are now promising precisely that.
DeBord’s Marxist situationism was aimed at creating a “humane” world revolution that would mobilize anew the “life instinct” of the masses toward flourishing in the form of what the young Marx in his Philosophical and Economic Manuscripts had termed their long-alienated (through expropriated labor) “species being.”
ISIS’s jihadism has sought to mobilize the death instinct in doing what it takes to conjure up a grisly spectacle before the eyes of the world of absolute and unassailable power under the name of “Allah, the Compassionate, the Merciful” that is ironically manifested in the devastation of human existence, or what Giorgio Agamben has termed “bare life.”
Behind the Facebook, Twitter, and Tumblr “new world order”, which most of us experience today as a byte-sized candy factory for self-proclamation and as instant messaging nirvana, lurks the shadow of a strange new “rough beast,” a slowly metastasizing “spectacular” politics that is distinctively religious in nature, and is “slouching”, as William Butler Yeats might say, toward both Jerusalem and Mecca.
DeBord was right.  We are denizens of the (global) society of the spectacle, and it is becoming a grisly spectacle.  As we come to realize that behind the spectacle lies what Morpheus in the movie The Matrix termed “the desert of the real,” the question presses upon us.  Which desert do we choose to fight in?

Carl Raschke is Professor of Religious Studies at the University of Denver and a regular blogger for Political Theology as well as the author, or co-author of at least twenty books. His forthcoming books Force of God: Political Theology and the Crisis of Liberal Democracy (Columbia University Press), Critical Theology: A Primer (IVP Academic), and Postmodern Theology: The Next Generation (Cascade Books) address in different ways the deeper critical dysfunctions of contemporary religion and society. He is also Senior Editor of the Journal for Cultural and Religious Theory and co-founder of the Global Art & Ideas Nexus. A full bio and current activities can be found on his website at http://www.carlraschke.com.

Τετάρτη 13 Αυγούστου 2014

Όσο ζει η Μεταπολίτευση, πεθαίνουμε σαν πατρίδα...


Πηγή το περιοδικό
Γράφει: Νίκος Σταθόπουλος - Ιδέες + Φιλοσοφία - 12/08/2014
Τελικά, αυτή η πολυσυζητημένη «Μεταπολίτευση» είναι απέθαντη! Χρόνια τώρα, «διαπιστώνεται» και «διακηρύσσεται» το «τέλος» της, αλλά αυτό το ασύλληπτο ξωτικό επιμένει να χλευάζει την προπέτειά μας, δηλώνοντας παρών με χίλιους τρόπους. Μάλλον, διότι οι «πολιτικές εποχές», απλώς, μόνο περιέχουν τη συμβατικότητα των πολιτικών θεσμών – μορφών, και διότι η «Μεταπολίτευση» ήταν / είναι πέραν του «πολιτικού», ένας αυτοτελής (υπο)πολιτισμός.
Η σημειολογία της μετάβασης ίσως είναι αποκαλυπτική: ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης παραδίδει τα «κλειδιά της χώρας» στον «Παριζιάνο» πλέον παλαιοκομματικό Κωνσταντίνο Καραμανλή. Στην μπίζνα της Eurovision συμμετέχουμε με έναν νεοδημώδη θρήνο για την Κύπρο και με δαλιανίδειας αισθητικής και αμερικανιάς μελωδικά ενσταντανέ από λίγο κρασί, λίγη θάλασσα κι ένα αγόρι! Κάτι σαν «η Ελλάς αλλάζει, κύριοι» ταυτόχρονα με τη φιλαρμονική του Δήμου να παιανίζει το «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει». Οι «προβληματικές βιομηχανίες» της χουντικής λεηλασίας, υπογραμμίζουν το μεγαλοφάνταστο φιάσκο του «προγράμματος Ζολώτα», μετά τον πόλεμο.
Ολοκληρωμένη πολιτισμική σύνθεση (διαφοροποιημένη μεν αλλά ουδόλως ανατρεπτική ως προς το εθνικό πολιτισμικό συνεχές):
•αρθρωτικός της άξονας ο παρασιτισμός (αντιπαραγωγική μεσολάβηση-διεκπεραίωση)
•λειτουργικό της σύστημα η αυτοαναιρετική εξωστρέφεια (μια κοινωνία που απεχθάνεται το παρελθόν της και «ονειρεύεται» μέσω της δυτικής μαζικής κουλτούρας)
•αναπαραγωγική της συνθήκη η κατανάλωση (όχι στατικά ως υπερμεγεθυμένο οικονομικό μέγεθος, που δεν υπήρξε ποτέ, αλλά βασικά ως νοοτροπία και κοινωνικό έθος)
•οργανωτικό της μοντέλο η πελατειακότητα (από την τυπική μορφή του «κομματικού μέσου» μέχρι την πλατιά θέσμιση ενός «κοινωνικού συμβολαίου» αυτοδίκαιης μετοχής των πάντων στη «δημόσια στοργή»)
•αυτοαναγνωριστική της ιδεολογία η «έξοδος στον κόσμο»
Αυτά όλα ήταν οι πολιτισμικοί καθοριστικοί παράγοντες και των προηγούμενων περιόδων, αλλά από το 1974 (πάντα, ως συμβατικό ορόσημο) η γενετική διαλεκτική τους εντείνεται στο έπακρο, καθώς: η ταυτοποιητική προσδοκία – αίτημα του παλιού καιρού (ο «εκσυγχρονισμός», σε όλες τις βαριάντες του, εκτός από εκείνη της ΕΑΜίτικης αναγέννησης) προσλαμβάνεται, πλέον, ως χειροπιαστή εγγύηση στο πλαίσιο της «Ενωμένης Ευρωπαϊκής Οικογένειας» (Κοινή Αγορά, ΕΟΚ, Ευρωπαϊκή Ένωση). Τόσο η «ευρωπαϊκή» Δεξιά, όσο και η «ευρωκομμουνιστική» «Αριστερά», παρουσίασαν την «ευρωπαϊκή προοπτική» ως το εκ της μοίρας ορισμένο γιατροσόφι για την εξάλειψη των ιστορικών μας παθογενειών ενώ, κατ’ ουσίαν, αυτός ο μύθος – δεδομένων και των δομικών «αναγκαιοτήτων» του καπιταλισμού και των αναπόφευκτων συνεπειών κάθε ανισόμετρης σχέσης – «νομοτελειακά» πραγματώνεται ως διασκευαστική απολυτοποίηση αυτών ακριβώς των παθογενειών. Η μετατροπή της παλαιάς «μετακέννωσης» σε «οργανική ενσωμάτωση» καταδικάζει μοιραία την παρασιτική Ελλάδα σε κατακερματιστική επίταση του παρασιτισμού της.
Ο Μαρξ, σε… διαφωνία με τους απλοϊκούς χυδαιοϋλιστές «επιγόνους» του, υπογράμμιζε το, κολοσσιαίας σημασίας, γεγονός ότι ο εργάτης, οι υποτελείς τάξεις συμμετέχουν στην κατάφαση και αναπαραγωγή των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων με το όλον της ύπαρξής τους. Άρα, με βαρύνοντα τον ρόλο της «συνείδησης»! Ακριβώς αυτός είναι ο «κρίσιμος παράγων», σε τούτα τα πεδία: η «συνείδηση», δηλαδή η βούληση, η σκέψη, η ψυχολογία, η φαντασία των ανθρώπων. Η «μνημονιακή εποχή», αυτή η τρομακτική εμπειρία γενικευμένης καταστροφής, παρόλες τις «μεταρρυθμίσεις» (που ανταποκρίνονται στην παραδοσιακή «κριτική των κακώς κειμένων») δεν ενταφιάζει τη «Μεταπολίτευση», απλούστατα διότι ο αποικιοποιητικός άξονας της μνημονιακής στρατηγικής ανακαθορίζει τις μεταπολιτευτικές συντεταγμένες και παραμέτρους, δεν τις αναιρεί.

Τα 3,5 εκατομμύρια φτωχών και δυστυχισμένων Ελλήνων ζουν την απροσδόκητη τραγωδία τους, ως «υποκείμενα της Μεταπολιτευτικής χίμαιρας». Με ήθος «πελάτη» και πολιτισμό «καταναλωτή», ανδράποδα μιας γενικής μεσσιανικής σχέσης με τη ζωή, προσπαθούν να καταλάβουν τι τους βρήκε! Σύντομα θα υπερψηφίσουν «αλλαγή νο.2», επιβεβαιώνοντας έναν πολιτικό πρωτογονισμό αέναων παλινδρομήσεων
Ο παλιός μυστακοφόρος ψευδοαντάρτης των «αριστερών κουτουκιών», ύστερα από μάταιες και καταρρακωτικές περιπλανήσεις στα Θεάματα της «ισχυρής Ελλάδας», θα κραυγάσει την ιστορική του μετάλλαξη σε «πολίτη» της ανεύθυνης και απαίδευτης «κουλτούρας του ρεαλισμού». Το ΠΑΣΟΚ ήταν ο βαλκάνιος «σοσιαλισμός» της «προοδευτικής» μικροϊδιοκτησίας, ο Σύριζα (και οι φυσικοί του σύμμαχοι..) θα είναι η «προσγειωμένη» επανίδρυση της «ευρωπαϊκής εξαχρείωσης».
1973_17n
Η εμμονική ανακύκλωση των ρητορικών περί «Μεταπολίτευσης» γίνεται σχεδόν οικτρή παραπλάνηση που και μια «αστοχία ανάλυσης» εμπεδώνει, και μια πολιτική τύφλωση βαθαίνει. Το ίδιο το «θέμα» φέρει καθαυτό μια πλήρη χροιά «πολιτισμικότητας». Αλλά, όσο κι αν η «πολιτισμική εστίαση» είναι το πλαίσιο (αποποιούμενοι έναν στενοκέφαλο και κοντόθωρο οικονομικοταξικό προσανατολισμό), η υπεραπλούστευση της διαλεκτικής της παραμορφώνει τις παραστάσεις και καταχωνιάζει τις πραγματικές πρωτεύουσες αντιθέσεις και αντιφάσεις. Λείπει, βέβαια, ο σχετικός πλατύς διάλογος, αλλά ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, καθώς κινδυνεύουμε από μια χαοτική και επιδεκτική ποικίλων «μηδενισμών» γενικολογία.
Το αιματοβαμμένο «πρόγραμμα στήριξης» είναι μια οργανωμένη επίθεση των διεθνών οικονομικών ολιγαρχιών υπό τη γερμανική ηγεμονία στη δυναμική μιας νέας αποικιοκρατίας. Δεν είναι μια «σκοτεινή συνωμοσία της μερκελικής φατρίας», ούτε μια «βάσκανος μοίρα» που και πάλι έπληξε το «ανάδελφον έθνος», ούτε το «μοιραίο επακόλουθο» ενός καταναλωτικού κρεσέντου.  Είναι μια ορισμένη διαχειριστική στρατηγική στο πλαίσιο της βαθιάς και παρατεταμένης κρίσης του όλου καπιταλιστικού συστήματοςΟι ενδοτικές εθνικές ελίτ της μεταπρατικής Ελλάδας συνεργάζονται με την γερμανοκρατούμενη διεθνή «υποστηρικτική ληστεία» σε ένα ανόσιο έργο εθνικού αφανισμού.
Η επίθεση / (αυτό)διαχείριση του Κεφαλαίου στα «κέντρα» είναι προφανώς διαφορετική. Εδώ, όμως, σε αυτό το σοκαριστικό πείραμα κοινωνικής μηχανικής, τα επίπεδα σύνθεσης αυτής της επίθεσης είναι : το «εθνικό μοντέλο συσσώρευσης» και οι «εξωτερικές σχέσεις» της χώρας. Με άλλα λόγια : η σύσταση και η «κίνηση» της πατρίδας. Πουθενά το οικονομικοταξικό δεν είναι «αεθνικό» (τι παραλογισμός!τι μονομερής και ανόητα φανατική ανάγνωση της θεωρίας!..), αλλά στη λεγόμενη «περιφέρεια» η ουσία αφορά καίρια τις διαδικασίες και δομές «ταυτοποίησης» της πατρίδας.
Κατά τη «Μεταπολίτευση» (με όλες τις διαχειριστικές μορφές που εμφανίστηκαν), η «υλική» και «ιδεολογική» ευρωστρατηγική, έδινε στο αρχαίο αίτημα του «εκσυγχρονισμού της πατρίδας» την πρακτική διάσταση του «εξευρωπαϊσμού της χώρας». Η εκποίηση δεν ήταν πλέον μια πολιτική επιλογή εθνικής προδοσίας, αλλά το αποδεκτό περιεχόμενο μιας νέας «Μεγάλης Ιδέας», οι βιωνόμενες σημασίες μιας εκτυλισσόμενης αποδεκτής εθνικής πορείας. Ο διαρκής δανεισμός, ας πούμε, δεν ήταν μια μονιμοποιημένη «παρά φύσιν» τακτική των κυβερνώντων αλλά ο «τρόπος»  οικονομικής ανάπτυξης δια της συμμετοχής «στην Ευρώπη», το εντελώς λογικό αποτέλεσμα μιας διαρκώς ελλειμματικής οικονομίας(λόγω ευρώ και άνισων ανταλλαγών).  Μέσω μιας αδιέξοδης πραγματικότητας-αλλά πραγματικότητας, και όχι υποσχεσιολογικής καθεστωτικής ρητορικής- ο λαός πείστηκε για το εφικτόν των «πόθων» του. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα κρίση βιώνεται ως «συγκυριακή κακοτυχία» (η παγκόσμια οικονομική κρίση) και ως «αποτυχία των διαχειριστών» (ανικανότητα και διαφθορά του κομματικού συστήματος).
Scan3
Αυτό που έχει αποσυντεθεί (και, με τη σειρά του, αποσυνθέτει την κοινωνία) είναι η συλλογική πατριωτική συνείδηση, αφού το «κοινωνικό συμβόλαιο» της «Μεταπολίτευσης» δεν ήταν διαχωριστικό / ηγεμονικό αλλά «συμμετοχικό». Το σύστημα το ίδιο ως «όλον» λειτουργούσε και διυπήρχε έτσι! Από αυτή την άποψη, ναι, ήταν χλευαστικά εύστοχη η..χονδροειδής ρήση «όλοι μαζί τα φάγαμε», με δεδομένο, προφανώς, ότι μιλάμε αυτονοήτως για ταξική κοινωνία, οπότε ας λείπουν  οι «αριστεροί» λαϊκισμοί. Εδώ μιλάμε για τη δομική σύσταση/συγκρότηση του συστήματος, δηλαδή, εκτός των άλλων, για τις διαδικασίες σχηματισμού και λειτουργίας της ίδιας της ταξικότητας. Τόσο με χειροπιαστούς τρόπους(πίστωση) όσο και φαντασιακά, οι υποτελείς τάξεις ένιωσαν «εταίροι» σε μια πατρίδα-εταιρεία, χωρίς να αντιλαμβάνονται και το φενακισμένον του πράγματος αλλά και το προδιαγεγραμμένο της καταστροφής. Σε επίπεδο συνείδησης, το κρυστάλλωμα ήταν/είναι μια επιβιωτίστικη συναίνεση. Σήμερα, η άρνηση πολιτικής προσαρμογής σε αυτό το θανάσιμο δεδομένο, παγιώνει την κοινωνική αδράνεια και ισχυροποιεί τον «πολιτισμό της, μνημονιακής αναμόρφωσης». Δημιουργεί μια νέα συναίνεση, μια νωθρή κακομοιριά που υποτάσσει δια της δυσφορίας. Η Αριστερά, που έσωσε-εντελώς χωροφυλακίστικα..- το Κοινοβούλιο τον Φεβρουάριο του 12, δεν έδειξε ούτε την τόλμη ούτε την αρετή μιας ριζοσπαστικής μετασχηματιστικής δύναμης :ευλόγησε τη μιζέρια της εκρηκτικής σύγχυσης, πετυχαίνοντας έτσι και τη Χρυσή Αυγή να δυναμώσει αλλά και την μεταπολιτευτική πελατειακότητα να αναστυλώσει. Η συντριβή της πατρίδας, η διαλυτική κρίση της χρεοκοπημένης ελληνικής αστικής δημοκρατίας, και η αποδιάρθρωση της οικονομίας και κοινωνίας είναι η αιματηρή «ενότητα εμπειρίας» που δείχνει τη φονική βία του «μεταπολιτευτικού μοντέλου» και καθορίζει αυτοτελείς αναγκαιότητες αντίδρασης.
Παράλληλα με τη νάρκωση της πατριωτικής συνείδησης, σαν «φυσιολογικό» συμπλήρωμα της πολιτισμικής αλλοτρίωσης, «καθοδηγήθηκε» και η «κουλτούρα του απολιτίκ». Ο παρασιτικός μπαξές των καταναλωτικών ψευδαισθήσεων δεν έχει χώμα για τα «ζιζάνια» της πολιτικής συνείδησης: ο «πολίτης» της «παγκόσμιας επαρχίας» είναι ένας αδιάφορος ιδιώτης με ανακλαστικά κοινωνικού συμπεριφορισμού. Η πενιχρή συμμετοχή σε κινητοποιήσεις, πέραν των ύπουλων τακτικών της συστημικής «αριστεράς» και της εύλογης λαϊκής απογοήτευσης, αντανακλά και την άμβλυνση των κοινωνικών ευαισθησιών, την αναδίπλωση σε ένα άλλοτε «περιούσιο» και τώρα μίζερο ιδιωτικό. Αυτό δείχνουν, και η πολυδιασπορά της ψήφου και οι διαδεδομένοι τρόποι αντίδρασης στα πολιτικά γεγονότα (γενικώς ανθρωπιστικό και συναισθηματικό πνεύμα). Ας έχουμε σταθερά στον νου μας ότι η αλλοτρίωση εκδηλώνεται ανάλογα με τη γενική κατάσταση της ζωής.
Η ισχυρή παρουσία ενός «προοδευτικού» αντιμνημονιακού λόγου αφοσιωμένου στο «ευρωκεντρικό ιδεώδες» καταφάσκει, αντικειμενικά, με πολλαπλασιαστική ισχύ το βαθιά παρακμιακό συλλογικό φαντασιακό της «Μεταπολίτευσης». Δεν αμφισβητεί τις ουσίες της αλλά την διαχειριστική της κουλτούρα, και, μάλιστα, περισσότερο με όρους «βασικού εποικοδομήματος». Η ρητορική περί «αποικίας χρέους», όσο κι αν ηχεί «πατριδοκεντρικά αντιστασιακή», στην ουσία είναι ένας τυπικός οικονομισμός με λογική «δημοκρατικής αυτοτέλειας της μονάδας» στο πέραν πάσης αμφισβητήσεως υπερεθνικό πλαίσιο. Δεν είναι η Πατρίδα-Πρόσωπο που εξεγείρεται ενάντια στη βία που την αφανίζει, αλλά η Χώρα-«Επιχείρηση» που διεκδικεί αναδιευθέτηση των όρων προσαρμογής της σε μια ευρεία «συγχώνευση».  Πλέον, και πέρα από περιστασιακές δημαγωγίες εκλογικίστικου χαρακτήρα, η «ανάλυση»/πρόταση έχει όλο το απολιτίκ ενός μαρκετινίστικου τεχνοκρατισμού. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η.. ωριμάζουσα «Αριστερά» ενσωματώνει χειραγωγικά την κοινωνική δυσφορία, πετυχαίνοντας: και την αδράνεια(δια του καθολικώς προαγόμενου..νέου Μεσσιανισμού) αλλά και/κυρίως την εμβάθυνση της ιδεολογικής υποτέλειας. Την ίδια στιγμή, οι κατεξοχήν συστημικές συνιστώσες (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ) παλινδρομούν σε μια παραδοσιακή δεξιά αυταρχία: και λόγω του εγγενούς της βίας στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό, αλλά και λόγω του διαρκούς της Μεταπολιτευτικής Απάτης, δηλαδή της επίγνωσης του χειραγωγικού ψεύδους της «συμμετοχικότητας» που παράγει ενοχοποιημένες παθητικές συνειδήσεις. Αλλιώς δεν θα «περνούσαν» με τόση εξευτελιστική άνεση οι μεγαλύτερες «κωλοτούμπες» που έχει γνωρίσει αυτός ο τόπος.
newego_LARGE_t_641_105961232
 Από τις «Συνθήκες της Ανεξαρτησίας» και εντεύθεν, είμαστε μια ρευστή πατρίδα- μια συλλογική οντότηταπου αυτοβιώνεται μέσω συνεχών «μετα- »: μετεπαναστατική Ελλάδα, μεταοθωνική Ελλάδα, Ελλάδα «μετά το 1897», μεταμικρασιατική Ελλάδα, μεταπολεμική/μετεμφυλιακή Ελλάδα, μεταπολιτευτική Ελλάδα!Μακράν από συνείδηση και πράξη ενός «Είναι», ως αποτέλεσμα διαρκούς εξάρτησης και παραλυτικών δομικών εσωτερικών διχασμών, τρέχουμε, ιδρώνοντας αίμα, πίσω από τον χρόνο, δημιουργώντας μια αρνητική παθητική ψευδοαυτογνωσία. Η καταραμένη παλιόγρια με το όνομα «Μεταπολίτευση» είναι ίσως η έσχατη ευκαιρία μας να μεταβούμε δημιουργικά σε μια συλλογική υπαρκτική συνθήκη «προς…». Ούτε εύκολο είναι, ούτε γρήγορο, ούτε απλό. Κυρίως διότι αφορά τις αλλοτριωμένες δομές συνείδησης. Είμαστε ενώπιον της πρόκλησης για μια Νέα Αναγέννηση! Κι αυτό, ως πολιτισμική στρατηγική στις παρούσες συνθήκες (τοπικά και πλανητικά), αρθρώνεται σε δύο επίπεδα.
Πρώτα  α ρ ν η τ ι κ ά. Επιθετική ανασκευαστική στάση έναντι των περιστάσεων-μορφών της παρακμής. Αυτό προαπαιτεί μελέτη και κατανόησή τους, εντελώς πέρα από τα στερεότυπα της δεξιάς και «αριστερής» πολιτισμικής κοινωνιολογίας. Αυτός ο «διάλογος», αυτή η κρίσιμη «έρευνα», πρέπει να αποκοπούν από τις εισαγόμενες ή γραικύλικες φενάκες και να ανασυγκροτήσουν το «εθνικό» με όρους ζωντανής σχέσης με την ιστορική επικαιρότητα. Η μεταπολεμική διανόηση(κυρίως στη μεταπολιτευτική της επανίδρυση), έχει επιβάλει ως «κοινούς τόπους» αξιωματικού χαρακτήρα μια σειρά από ψεύδη(«αφηγήσεις»..) που αποθεώνουν προπαγανδιστικά μια αντιδραστική «ηγεμονία» της δυτικότροπης «κοσμοθεωρίας». Αυτό που πρέπει να ανασκευαστεί είναι το εξιδανικευμένο «δυτικό παράδειγμα», σε όλες τις μορφές και απεικονίσεις του. Από την φιλοσοφία της «ανάπτυξης» μέχρι τα γραφικά του «μπαρόβιου και Μυκονιάτικου πολιτισμού».
Δυστυχώς, ακόμα και άνθρωποι με εμπεδωμένες αντιμοντερνιστικές πεποιθήσεις, «βάζουν νερό στο κρασί» τους είτε σωπαίνουν αυτοενοχοποιημένοι διότι φοβούνται και την κοινωνική απομόνωση αλλά και διότι κάπου μέσα τους «παίζει» και η αμφιβολία. Αυτό που (τους) λείπει είναι μια στέρεη και συγκροτημένη κριτική ανασκευή των νέων καθεστωτικών μυθολογιών. Καμιά ουσιώδης ανατροπή δεν έγινε δυνατή χωρίς μια περίοδο προπαρασκευής σε επίπεδο σκέψης, στοχασμού, τέχνης, εθνικολαϊκού πολιτισμού. Από το Διαδίκτυο μέχρι τον χώρο των εκδόσεων, κι από ανοιχτές πολιτισμικές δράσεις μέχρι την ίδρυση αυτόνομων «χώρων» πολιτισμού: να αναπτύξουμε ένα εξωθεσμικό και εξωκομματικό «κίνημα» πολιτισμικής αυτογνωστικής ανασυγκρότησης. Από τις διαλυτικές ηλιθιότητες του κάθε παπα-Σούρα και τα «λογικώς αυτονόητα» του Τζήμερου και της Κουτσίκου, από την ατεκμηρίωτα «αυτονοητοποιημένη» ηγεμονία των κατευθυνόμενων ιδεολογημάτων του «προοδευτισμού»(της αγοράς, των ΜΚΟ, των «ιδρυμάτων», των τμημάτων δημοσίων σχέσεων των πολυεθνικών, κ.λπ.) και την εκ δυσμών «μοντέρνα επιστημονικότητα» της αναπαλαίωσης των κατασκευών του Φαλμεράιερ, από το «είναι κακό να περνάς καλά;» του μετακουτσαβάκη καραλαμόγιου Κωστόπουλου και τις «αθώες» φενάκες περί «χειραφέτησης» μέσω Κοντσίτα και «συμφώνου συμβίωσης»: να περάσουμε  με πνευματική δύναμη στην σύγχρονη κριτική των νεοαστικών και παγκοσμιοποιητικών ιδεοκατασκευών.
Η  θ ε τ ι κ ή αντίδραση αφορά δράσεις παρέμβασης στο συνολικό γίγνεσθαι, εκτός καθιερωμένων ιδεολογικών οριοθετήσεων και κομματικών σχημάτων, με επιδίωξη την επίδραση επί των εξελίξεων και την ανάδυση πρακτικών μορφών πολιτισμικής διαφορετικότητας. Στόχος δεν πρέπει να είναι η «εκλογική κάθοδος», η ωραιοποιημένη συμμετοχή στον ηγεμονικό τζόγο της παρακμής, αλλά η σταδιακή δημιουργία δραστικών εστιών μιας ριζοσπαστικής εθνικολαϊκής συνείδησης. Εννοούμε, συνολικά, υλοποιημένα περιεχόμενα του «άλλου λόγου» με άξονες: την πατριωτική αυτοσυνειδησία και αυτοάμυνα, την δημοκρατική κοινοτική κουλτούρα της συμμετοχής-αυτοδιαχείρισης, την αυτόκεντρη παραγωγική ανάπλαση με όρους ριζοσπαστικής οικολογικής μέριμνας, την παιδεία της παράδοσης που θα γονιμοποιείται στις σημερινές δυνατότητες και εξελίξεις, την εξωτερική αντίληψη της αλληλεγγύης και των συνεργασιών σε πνεύμα αμοιβαιότητας και ανατροπής του πλανητικού status κυριαρχίας, την προαγωγή του «πολιτισμού της ευθύνης, του χρέους και της κοινωνικής συνείδησης».
cebccf80cebfcf83cf84-ceb5cebccf86cf8dcebbceb9cebfcf82-cf80cf8ccebbceb5cebccebfcf82-02
«Μοίρα του λαού μου είσαι η δική μου μοίρα», μας κληροδοτεί την σοφία του ο ποιητής. Οι κροκόδειλοι του «πένθους» για τη Γάζα, έδειξαν τα χυδαία όρια μιας «προοδευτικότητας» χωρίς το ελάχιστο φιλότιμο αντίστασης με ηθική συλλογικής συνείδησης. Σε μια κραυγαλέα περίπτωση φονικής σύγκρουσης του κανιβαλικού εθνικισμού με τον υπερήφανο πατριωτισμό, αυτοί, οι απεχθείς αναμεταδότες των δυτικών υποκρισιών, ουσιαστικώς έμειναν αδρανείς. Είναι οι ζωντανές μαρτυρίες του ακμαίου μεταπολιτευτικού αίσχους, της κοινωνικά αναίσθητης «δημοκρατίας των τύπων». Είναι μια σπουδαία αφορμή να εμβαθύνουμε στην εμπειρία μας, στην υπέροχη ανάγκη μας να τελειώνουμε με την παρακμή της δυτικής αστικής προόδου.

Παρασκευή 1 Αυγούστου 2014

Κ.Τσουκαλάς:Το μικρομεσαίο θαύμα είχε ημερομηνία λήξεως


Το άρθο υπέδειξε ο Αφώτιστος Φιλέλλην 



Με την ξαφνική μετάβαση προς το άγνωστο, όλα εμφανίζονται απειλητικά και ανοίκεια. Από τη στιγμή που φοβόμαστε ένα μέλλον που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε, είμαστε υποχρεωμένοι να αναστοχαστούμε για ένα παρόν που κλυδωνίζεται και ένα παρελθόν που δεν ήταν εκείνο που κάποτε πιστεύαμε. Έτσι, η κρίση βιώνεται πάντα και ως κρίση σημασιών, αξιών, κοσμοπαραστάσεων και βεβαιοτήτων. Και γι’ αυτόν ίσως τον λόγο τείνουμε να σκεφτόμαστε την έξοδο απ’ αυτήν με όρους αποφαντικούς. Για να μη βυθιστούμε στα τενάγη της αμφιβολίας, τείνουμε να εξορκίζουμε την αβεβαιότητα προσφεύγοντας σε επιτακτικές εντολές. Όπως ο Μωυσής που καλούσε τους πιστούς στην άκριτη υποταγή και τη μετάνοια, έτσι και οι σύγχρονοι προφήτες ομιλούν την γλώσσα ενός ονομαστού Κυρίου. Αλλάξτε, εκσυγχρονισθείτε, αρθείτε στο «ύψος των περιστάσεων», συμμορφωθείτε, «ανασκουμπωθείτε» και, επιτέλους, δουλέψτε. (Μια εντολή, ειρήσθω εν παρόδω που αρμόζει απολύτως όταν απευθύνεται συλλήβδην σε μια χώρα όπου ένας στους τέσσερις είναι άνεργος και όπου οι μέσοι όροι ώρας εργασίας είναι κατά 40% υψηλότεροι από εκείνους της Γερμανίας). Αφού ως αμαρτωλοί και κλέφτες είσθε συλλήβδην υπεύθυνοι για τα αδιέξοδά σας, πρέπει να αναλάβετε τις έωλες τύχες σας στα υπεύθυνα χέρια σας.

Από τον Αλέξη Ζορμπά στον καλβινιστή σουμπετεριανό επιχειρηματία

Έτσι, η εποχή της ατιμώρητης συλλογικής αυταπάτης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Ο χαμένος παράδεισος των «οκνηρών και διεφθαρμένων χαραμοφάηδων» οφείλει να μεταμορφωθεί σε μια χώρα ενάρετων πολιτών. Νέα πρόσωπα, νέα προσωπεία και νέοι υποβολείς καλούνται λοιπόν να ανέλθουν στη σκηνή. Θα πρέπει να εκκολαφτούν νέα αρχέτυπα, εξίσου μυθικά με εκείνα που πρέπει να εγκαταλειφτούν οριστικά. Exit ο ανορθολογικός νεορθόδοξος Αλέξης Ζορμπάς, exit οι αυτάρεσκοι κάπηλοι του εξαίσιου παρελθόντος, enter ο βουβός και πειθαρχημένος ζευγάς, enter ο ανεπιφύλακτος μεταρρυθμιστής, enter ο ορθολογιστής καλβινιστής σουμπετεριανός επιχειρηματίας. Είτε ως μεταβατικό είτε ως μόνιμο, το αναγκαίο «θεραπευτικό σοκ» δεν μπορεί λοιπόν να είναι απλώς οικονομικό.
Είναι επίσης πολιτιστικό, ιδεολογικό, κοσμοθεωρητικό και καθαρτικό. Γονυπετής ενώπιον των εταίρων και πιστωτών της και των απανταχού χαιρέκακων θεατών, η χώρα και μαζί της σύσσωμοι οι άτυχοι πολίτες της πρέπει να ζητήσουν κατανόηση και επιείκεια, επιδεικνύοντας έμπρακτη μετάνοια για ό,τι «ήταν» και για όλα εκείνα για τα οποία όλοι θεωρούσαν ως κεκτημένα και για τα οποία ορισμένοι απ’ αυτούς μπορούσαν ακόμα και να επαίρονται.
Θα πρέπει λοιπόν να μεθοδεύσουμε τη συλλογική ηθική μας ανάσταση. Τα κριτήρια όμως αυτής της ανάστασης δεν είναι έλλογα. Παραμένουν και πρέπει να παραμείνουν ανονόμαστα. Ελάχιστοι επισημαίνουν ότι στον νέο αναδυόμενο κόσμο, και την ίδια στιγμή που οφείλουν να καταξιώνονται απερίφραστα οι ανάλγητες «ορθολογικές μεγαλοϊδιοτέλειες» των κεφαλαιούχων και των «αγορών», οφείλουν επίσης να απαξιώνονται, και μάλιστα με ακόμα μεγαλύτερη έμφαση, οι «ευτελείς ανορθολογικές μικροϊδιοτέλειες» εκείνων που δεν επιδιώκουν παρά την επιβίωσή τους. Δεν είναι περίεργο. Όπως ακριβώς συμβαίνει με την εκμετάλλευση, την εξαπάτηση και την κλοπή, έτσι και η αναλγησία μπορεί να εμφανίζεται αξιοκατάκριτη μόνο στις μικροκλίμακες. Κανείς όμως δεν επιτρέπεται πλέον να προβληματίζεται. Η πίστη μας στις άνωθεν προερχόμενες ορθόδοξες ετυμηγορίες δεν επιτρέπεται πια να κλονίζεται μέσα από ξεπερασμένες λογικές επιχειρηματολογίες.

Το ελληνικό «μικρομεσαίο θαύμα»

Δεν προτίθεμαι βέβαια να φιλοσοφήσω. Το ζήτημα τίθεται μόνον επειδή μέχρι πρόσφατα το συλλογικό υποκείμενο που ονομάζαμε Ελλάδα φαινόταν να μπορεί να αντιπαρέρχεται τις δοκιμές συνταγές, συνδυάζοντας «επιλεκτικά» τα καλά όλων των νοητών κόσμων δίχως να παγιδεύεται στα κακά τους. Πράγματι, είναι χαρακτηριστικό πως για μια σειρά από λόγους στους οποίους είναι αδύνατον να υπεισέλθω, η χώρα φαίνονταν να μπορεί να προωθεί την υλική της ευζωία δίχως να εμφανίζει πολλά από τα πιο κραυγαλέα αρνητικά συμπτώματα των ανεπτυγμένων δυτικών κοινωνικών. Ενώ για πολλές δεκαετίες οι ρυθμοί αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης ήταν οι υψηλότεροι ανάμεσα σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, τα ποσοστά της εγκληματικότητας, των εξαρτημένων από ναρκωτικά, των ψυχικών νόσων, των εγκλεισμών, των καταθλίψεων, των αυτοκτονιών και των παραβατικών ενεργειών παρέμεναν θεαματικά χαμηλά. Ίσως λοιπόν μοιραία, οι εύπιστοι και αυτάρεσκοι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν και πάλι στο δαιμόνιο της «περιούσιας» φυλής. Η φαινόμενη πρόσβαση στη γη της καπιταλιστικής επαγγελίας εμφανίζονταν εφικτή δίχως την εξάλειψη των αμοιβαιοτήτων που συνοδεύουν τις παραδοσιακές δομές και πρακτικές. Αυτό ακριβώς ήταν το υλικό, οικονομικό και ιδεολογικό υπόβαθρο του νεοελληνικού «μικρομεσαίου θαύματος».
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας εμφανίζει εντελώς ιδιαίτερα, ίσως και μοναδικά χαρακτηριστικά. Ακολουθώντας παλιότερα χνάρια, αλλά σε εντελώς διαφορετικές πλέον συνθήκες, οι περισσότεροι Έλληνες εξακολουθούν να επιζούν ως ανεξάρτητοι μικροεπαγγελματίες, μικρέμποροι, μικροεπιτηδευματίες και μικροπαραγωγοί. Ακόμα και στην αρχή του 21ου αιώνα, οπότε και ήταν ήδη φανερό πως το σύστημα είχε αγγίξει τα ακραία του όρια, οι αυτοαπασχολούμενοι ξεπερνούσαν το 40% του ενεργού πληθυσμού, ενώ οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα δεν ήσαν παραπάνω από 35%, ποσοστό θεαματικά μικρό σε σύγκριση με τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, όπου οι μισθωτοί φθάνουν ή ξεπερνούν το 90%, ακόμα και το 95% του ενεργού πληθυσμού. Αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψιν πως οι περισσότεροι ανάμεσά τους εργάζονταν σε μικρές ή νανώδεις οικογενειακές επιχειρήσεις, η απόκλιση εμφανίζεται θεαματική.
Απομένουν βέβαια τα κατεξοχήν αποδιοπομπαία 25% περίπου του πληθυσμού που απασχολούνται στον υπερδιογκωμένο, υποτίθεται, δημόσιο τομέα. Πρόκειται όμως για έναν ακόμα μύθο, αν σκεφτούμε πως το ποσοστό αυτό είναι μικρότερο από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως, αντίστοιχα, εξίσου μικρό είναι και το ποσοστό του ΑΕΠ που ελέγχεται ευθέως από το κράτος. Η ιδιότυπη δυσλειτουργία της δημόσιας απασχόλησης στην Ελλάδα δεν οφείλεται στη μεγάλη της έκταση, αλλά στη σύνθεση και λειτουργία της, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο αρθρώνεται με τις «άλλες» εξωκρατικές μορφές εξαρτημένης εργασίας. Πράγματι, όταν ο ιδιωτικός τομέας παραμένει καχεκτικός, όταν η κοινωνία προσφέρει ελάχιστες «άλλες» ευκαιρίες μισθωτής απασχόλησης, όταν δηλαδή η εμβέλεια, άρα και η έλξη της ιδιωτικής αγοράς εργασίας παραμένουν περιορισμένες σε σύγκριση με την αύρα που περιβάλλει τις διαδικασίες του διορισμού στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, είναι λογικό η δημοσιοϋπαλληλία να επιβάλλει τη συχνά αντιπαραγωγική συστημική λογική της σε ολόκληρο το σύστημα της εξαρτημένης εργασίας. Και αυτό, προφανώς, δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Το γεγονός ότι η αγορά της εργασίας στην αναπτυσσόμενη ελληνική κοινωνία παρέμενε καθημαγμένη σε αντιπαραγωγικά και εν πολλοίς προκαπιταλιστικά πρότυπα αποκτά την ιδιαίτερη ιδεολογική και κοινωνική του σημασία μόνο σε συνάρτηση με το γεγονός ότι η επιλεκτική κρατική απασχόληση ήταν πιο ελκυστική από την ακόμα ισχνότερη ιδιωτική. Είναι λοιπόν φανερό ότι η –συχνή τον τελευταίο καιρό– αναφορά σε «σοβιετικού τύπου πρότυπα» δεν είναι μόνον κωμική και αθεμελίωτη, αλλά και υποβολιμαία. Ακόμα και ως κρατικοδίαιτοι, οι Έλληνες παρέμεναν φαντασιακά πολυπράγμονες και προοπτικά ανεξάρτητοι μικρομεσαίοι.
Η ιδιαιτερότητα αυτή της ελληνικής κοινωνίας σφράγισε τις κυρίαρχες μορφές κοινωνικής κινητικότητας, και μαζί με αυτές τις ιδεολογικές και φαντασιακές σταθερές που στηρίζονται επάνω τους. Με δεδομένη τη συνεχιζόμενη ισχνότητα του ιδιωτικού τομέα, η πλειονότητα του πληθυσμού οργανώνει κατ’ ανάγκην την επιβιωτική στρατηγική της μέσα από έναν ευέλικτο συνδυασμό των προφανών και διαθέσιμων διεξόδων, αλλά και των απομακρυσμένων η και εξεζητημένων προοπτικών. Και, στο πλαίσιο αυτό, οι ανεξάρτητες και αυτοσχέδιες δραστηριότητες και οι προσδοκίες πρόσβασης στη δημόσια απασχόληση δεν εμφανίζονται ως διαζευκτικές επιλογές, αλλά ως αθροιστικές και συμπληρωματικές στρατηγικές. Εδώ ακριβώς εμφανίζεται η καίρια λειτουργική και ιδεολογική σημασία του θεμελιώδους θεσμού της πυρηνικής οικογενείας (και συχνά της ευρύτερης οικογενείας). Ως «οιονεί επιχείρηση» οργανώνεται σαν πάγιο δίκτυο που αναλαμβάνει τον κεντρικό ρόλο του ορθολογικού προγραμματισμού ενός κοινού μέλλοντος, που πρέπει να πατάει σε όσο το δυνατόν περισσότερες βάρκες. Η συλλογική μνήμη της πρόσφατης ανέχειας είναι πάντα ζωντανή.
Η ελληνική κοινωνική «πολυσθένεια»
Μάριος Πράσινος, «Γυναικείο κεφάλι», 1944

Οι κοινωνικές προεκτάσεις αυτής της ιδιαίτερης δομής είναι αναρίθμητες και γνωστές σε όλους. Η εμμονή στη διατήρηση της ιδιοκτησίας των οικογενειακών αγροτικών κλήρων, ακόμα και αν πρόκειται να παραμείνουν ακαλλιέργητοι, η αντίσταση στις πιο εξωφρενικές μορφές μιας καθηλωτικής (ή και εξευτελιστικής) πάγιας εξάρτησης, η συστηματική πολυαπασχόληση, η πανταχού παρούσα «αντασφαλιστική» λειτουργία της αλληλέγγυας οικογένειας και ο φετιχοποιημένος προγραμματισμός της εκπαίδευσης με κύριο στόχο την απασχόληση ενός τουλάχιστον μέλους της στο δημόσιο δεν είναι παρά όψεις του ίδιου νομίσματος. Πολλοί ήσαν, και είναι ακόμα, εκείνοι που επιβιώνουν δραστηριοποιούμενοι παράλληλα και ταυτόχρονα στην εποχιακή γεωργία, στην αναζήτηση ευκαιριακών εργασιών, σε μια δημόσια απασχόληση δίχως αυστηρές προδιαγραφές και σε οικογενειακές μικροεπιχειρήσεις. Αυτό ακριβώς είναι το φαινόμενο που ονομάστηκε «πολυσθένεια».
Τα περισσότερα φαινόμενα που επισύρουν την ομόφωνη μήνιν των ορθοφρονούντων εκσυγχρονιστών εντάσσονται σε αυτά ακριβώς τα πλαίσια. Η διάχυτη διαφθορά της δημοσιοϋπαλληλίας, η εμμονή των «πελατειακών» πλεγμάτων, το αναποτελεσματικό κράτος από το οποίο όλοι κρύβονται και ταυτόχρονα όλοι προσδοκούν ανταλλάγματα (για συνδυασμό κρατοφοβίας και κρατολατρίας μιλούσε ήδη ο Γκράμσι), η εκτεταμένη «λούφα», η συστηματική φοροδιαφυγή, η άνθηση της υπόγειας οικονομίας που υπολογίστηκε σε 30 ως 40% του ΑΕΠ και η εξάπλωση «τζαμπατζήδικων» προτύπων συμπεριφοράς (free riders) δεν είναι βέβαια προϊόντα φυλετικά επικαθοριζομένων ηθικών ελλειμμάτων ή χαρακτηριολογικών ιδιομορφιών. Τα συμπτώματα αυτά προκύπτουν από την ιστορική πραγματικότητα ως δευτερογενείς προεκτάσεις των επιβιωτικών στρατηγικών. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι σε όλες τις χώρες, πλούσιες και φτωχές, οι ανεξάρτητοι μικρομεσαίοι τείνουν πάντα να λειτουργούν περίπου όπως και οι έλληνες συνάδελφοι τους. Η διαφορά (θεμελιώδης!) είναι ότι, ενώ στις περισσότερες ανεπτυγμένες κοινωνίες η επιβίωση τέτοιων στρωμάτων έχει ήδη φθάσει στα όρια της, στην Ελλάδα εξακολουθούν να κυριαρχούν στην κοινωνική σκηνή. Αυτό ακριβώς είχε στο κεφάλι του ο Ανδρέας Παπανδρέου όταν κατήγγελλε το «κατεστημένο» στο όνομα των «μη προνομιούχων μικρομεσαίων». Και επάνω σε αυτή τη βάση θεμελιώθηκε ο πασοκικός μικρομεσαίος λαϊκισμός. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επινοητική συνθηματολογία του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ αντιστοιχούσε με απόλυτη ακρίβεια στη νεοελληνική ιδιαιτερότητα. Οι μικρομεσαίες κοινωνίες εκτρέφουν μικρομεσαίες ιδεοληψίες.
Το δράμα της Ελλάδας είναι ότι, όπως όλα τα θαύματα, έτσι και το μικρομεσαίο θαύμα είχε ημερομηνία λήξεως. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και πέρα, η έκρηξη του συστήματος εμφανίζονταν αναπόφευκτη. Και, με αυτή την έννοια, η τρέχουσα κρίση δεν έκανε τίποτε άλλο από το να επιταχύνει και να οξύνει τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα. Είναι βέβαια αλήθεια πως το «τέλος εποχής» εμφανίστηκε σε άμεση συνάρτηση με τη δημοσιονομική εκτροπή και την έκρηξη του δημοσίου χρέους και παγιώθηκε σαν αποτέλεσμα των εσφαλμένων, αλυσιτελών, βλακωδών ή και εγκληματικών χειρισμών των πολιτικών ηγεσιών. Όμως, οι ρίζες αυτού του «τέλους» θα πρέπει να αναζητηθούν στον ιδιαίτερα ευάλωτο χαρακτήρα ενός κοινωνικού συστήματος που ήδη βρίσκονταν σε κρίση αναπαραγωγής. Μοιραία λοιπόν ίσως, οι πλανητικής εμβέλειας μεταλλαγές που ακολούθησαν την παγκοσμιοποίηση, σε συνδυασμό με τις αποδιοργανωτικές προεκτάσεις της όλο και πιο «άνισης ανταλλαγής» ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης, οδήγησαν την ελληνική κοινωνία και οικονομία σε απρόσμενα αδιέξοδα. Εν μια σχεδόν νυκτί, η αντικειμενική αδυναμία του κοινωνικού συστήματος να παράγει με ανταγωνιστικούς αγοραίους όρους εμφανίστηκε με τη μορφή μιας πρωτόγνωρης και πολυεπίπεδης κρίσης — με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι Έλληνες να φαίνεται να αποστερούνται βίαια όλες τις διαθέσιμες επιβιωτικές διεξόδους. Από την άποψη αυτή, οι σημερινές προοπτικές θυμίζουν την Αγγλία του 18ου αιώνα, όπου οι «περιφράξεις» των κοινών λειμώνων οδήγησε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στην απόλυτη αθλιότητα.

Η Ελλάδα στην ανατομική κλίνη

Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Μαζί με την Ελλάδα, η κρίση επηρεάζει αποφασιστικά και την Ευρώπη. Υπό τις τρέχουσες συνθήκες, θεωρείται πια οικουμενικά αυτονόητο πως η δημοσιονομική πειθαρχία και η σκληρή λιτότητα συνιστούν τη μόνη απάντηση σε όλα τα διαφαινόμενα αδιέξοδα. Όλοι φαίνεται να συναποδέχονται ότι, στο όνομα της ορθολογικότητας, οι ανάλγητες αγορές μπορεί και πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προωθούν τα συμφέροντά τους, τσακίζοντας, στην ανάγκη ανελέητα, όσους βρεθούν στο διάβα τους. Ακόμα λοιπόν και για λόγους «εκπαιδευτικούς», όλες οι αποκλίνουσες μορφές πρέπει να παταχθούν παραδειγματικά. Η συνταγή είναι άλλωστε γνωστή και ιστορικά δοκιμασμένη: «Προσαρμοσθείτε η λιμοκτονήστε». Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα καλείται να ξαπλώσει οικειοθελώς σε μιαν ανατομική κλίνη, πάνω στην οποία καλοπροαίρετοι η κακοπροαίρετοι χειρουργοί και φαρμακοποιοί θα δοκιμάσουν «πειραματικά» να επιβάλουν όλες τις αναγκαίες νεοφιλελεύθερες μεταλλάξεις, δίχως να ενδιαφέρονται για τις συνέπειες. Ακόμα και αν τα κοινωνικά σώματα υποφέρουν, δυσφορούν, υποφέρουν, αντιδρούν ή αντιστέκονται, οι νέες ορθοδοξίες δεν ανέχονται αιρέσεις και δεν επιτρέπουν παρεκκλίσεις. Η οπισθόβουλη λογική είναι άλλωστε σαφής: για να προκόψει ο κόσμος, τα κέρδη πρέπει να αυξάνονται και το βιοτικό επίπεδο των εργαζόμενων πρέπει να συρρικνώνεται.
Η κατεξοχήν παρεκκλίνουσα και ιστορικά αυθάδης Ελλάδα θα είναι προφανώς και η πρώτη που καλείται να υποκύψει στον βίαιο νεοφιλελεύθερο «εξορθολογισμό». Το ζήτημα όμως δεν σταματά εδώ. Τον ίδιο δρόμο θα ακολουθήσουν πιθανότητα και άλλοι. Με αυτή την έννοια, μιλώντας για την Ελλάδα, μιλάμε ίσως και για την υπόλοιπη Ευρώπη, προσεχώς τη Νότια αλλά αργότερα ενδεχομένως και τη Βόρεια. Είναι σαφές ότι οι κανόνες δράσης των «αγορών» είναι ενιαίοι και προβλέψιμοι. Θυμίζω πως επικεντρώνοντας την ανάλυσή του στην Αγγλία, ο Μαρξ προειδοποιούσε, στον πρόλογο του Κεφαλαίου, τους συμπατριώτες τους πως μιλάει και γι’ αυτούς: «De te fabula narratur». Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε κανείς να πει σήμερα στους εφησυχασμένους Ευρωπαίους. Από τη στιγμή που γίνεται δεκτό ότι για να ευδοκιμήσουν οι αγορές πρέπει να υποφέρουν οι άνθρωποι, όλα είναι πλέον όχι μόνο δυνατά και πιθανά, αλλά ίσως και αναπόφευκτα. Είναι γεγονός ότι τίποτα δεν μπορεί να αντισταθεί στην απρόσωπη λογική των πραγμάτων, αν δεν αμφισβητηθεί το σύνολο των παραδοχών που την οριοθετούν.

Η πλανητική κατίσχυση του ανεξέλεγκτου «καπιταλισμού του τζόγου»

Υπό τους όρους αυτούς λοιπόν, δεν είναι περίεργο ούτε ότι η ιδέα της ευρωπαϊκής σύγκλισης φαίνεται να καταρρέει ούτε ότι το «κεκτημένο» του Μάαστριχτ εμφανίζεται πλέον σαν μονόδρομος. Κανείς δεν φαίνεται πια να αντιστέκεται στην πλανητική κατίσχυση του ανεξέλεγκτου «καπιταλισμού του τζόγου». Η επιλογή των κρατούντων να υποταγούν στις αγορές αντί να τις πατάξουν αμείλικτα –και προφανώς θα μπορούσαν ακόμα και σήμερα να το πετύχουν, αν το ήθελαν– δείχνει ότι το πολιτικό, ιδεολογικό και πολιτιστικό πρόταγμα μιας συνεχώς συγκλίνουσας αλληλέγγυας Ευρώπης που απαρτίζεται από διαφορετικούς και ισοτίμους λαούς και πολιτισμούς έχει ήδη εκπνεύσει. Μοιραία, λοιπόν, το σχέδιο της ευρωπαϊκής οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ενότητας μετατίθεται στις ελληνικές καλένδες. Η Ευρώπη του Ντελόρ και του Σμιτ απέχει έτη φωτός από την Ευρώπη της Μέρκελ και του Σαρκοζί.
Βέβαια, το υπέροχο και ιδεαλιστικό σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν μπορούσε παρά να προσκρούσει σε αύξουσες δυσκολίες. Ήδη από την αρχή άλλωστε, ήταν προφανές πως η οικοδόμηση μιας νέας αλληλέγγυας Ευρώπης θα απαιτούσε τεράστιους πόρους, πολύ χρόνο και αδιάλειπτη πολιτική βούληση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μετά από ενάμιση αιώνα το πρόβλημα του ιταλικού Νότου παραμένει άλυτο και ότι, είκοσι πέντε σχεδόν χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, οι περιοχές που ανήκαν σε μια DDR που δεν έζησε παραπάνω από σαράντα χρόνια «υπολείπονται» ακόμα, από πολλές πλευρές, από την υπόλοιπη Γερμανία. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι, ήδη από την πρώτη μέρα, η ενοποιητική και ομογενοποιητική βούληση εμφανίζονταν διστακτική, επιφυλακτική και αναβλητική. Ήδη πριν να ενσκήψει η τρέχουσα κρίση, η Ευρώπη εμφανίζονταν σαν μια κοινοπραξία όπου, τουλάχιστον προσωρινά, το κάθε μέλος προωθεί τα δικά του συμφέροντα. Δεν είναι τυχαίο πως η σύγκλιση περιορίστηκε στα νομικά και θεσμικά στοιχεία που οριοθετούν το κοινό αναπτυξιακό και ανταγωνιστικό πρότυπο. Η σύγκλιση των «πραγματικών» οικονομιών και του επίπεδου ευζωίας των ευρωπαίων πολιτών μπορούσε, και ίσως «έπρεπε», να αναβληθούν επ’ αόριστον.
Το αξιακό και πολιτικό τίμημα των εξελίξεων αυτών είναι όμως απροσμέτρητο. Βαθμιαία, το νόημα όλων των «μεγάλων λέξεων» που κινητοποιούν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό από την εποχή του Διαφωτισμού μεταλλάσσεται στο αντίθετό του. Η ελευθερία συνοψίζεται στην ελευθερία του επιχειρείν και του κερδαίνειν, η ισότητα εξαντλείται στην εξασφάλιση της διαδικαστικής ισονομίας, η αδελφότητα και η αλληλεγγύη έχουν ξεχασθεί, η κοινωνική δικαιοσύνη έχει μετατραπεί σε ακριβοδικία, και το δικαίωμα στην επιβίωση περιορίζεται στο δικαίωμα στη διαφορά. Και έτσι, η δημοκρατία φαίνεται να περιορίζεται στη συντήρηση ενός πολιτικού θεάτρου όπου όλες οι καίριες αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην των λαών, ενώ η πολιτική μετατρέπεται σε απλή διαχείριση των συμφερόντων των ασύδοτων «αγορών». Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, η ιδέα της προόδου παύει να αποτελεί αντικείμενο ενός πάντα επίμαχου προβληματισμού. Το κεφαλαιώδες και πάντα άλυτο ζήτημα της σχέσης σκοπών και μέσων ή της υλικής ανάπτυξης και της κοινωνικής δικαιοσύνης και αρμονίας δεν αφορά πια κανέναν.
Έτσι, μοιραία, η εποχή της οικουμενικής ανταγωνιστικότητας σηματοδοτεί την επιστροφή σε έναν πρωτόγνωρα άκρατο και «αυτορρυθμιζόμενο» κοινωνικό δαρβινισμό. Ο χομπσιανός homo homini lupus δεν έχει μόνο κατατροπώσει τον Μαρξ και ανασκολοπίσει τον Κέυνς. Επιπλέον, δεν φαίνεται καν να χρειάζεται να προσφεύγει στις υπηρεσίες ενός Λεβιάθαν που εμφανίζεται πλέον ως ετερόνομη μαριονέτα. Υπό τους όρους αυτούς λοιπόν, το τέλος της Ιστορίας και η έλευση του βασιλείου της μονόδρομης και αξιακά ασφυκτικής τεχνοκρατικής λογικής φαίνεται να έχουν συνεπιφέρει και το τέλος του πάντα ανολοκλήρωτου σχεδίου του Διαφωτισμού. Το μόνο που μας μένει είναι να μιλάμε, να αγωνιζόμαστε και να ευελπιστούμε στην ανασύνταξη του. Είναι βέβαιο ότι η ιστορία δεν τελείωσε.


Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το άρθρο είναι η ομιλία στο ίδρυμα Heinrich Βöll στο Βερολίνο, στις 25 Ιανουαρίου 2012.